Online Payments

We are currently experiencing an outage to our online payments system. Check other payment options.

Ngā Ingoa Peka Māori (te reo)

Arapaki - Manners Street

He kano tukutuku te Arapaki, e iri ana i waenga i ngā poupou o ngā wharenui, ā, he ahurea te arapaki nātemea tokorua ngā toiwhakaari e mahi tahi ana ki te whakatutuki katoa i ia arapaki.

He mea oha te ingoa ki te wāhi e Taranaki Whānui ki te Upoko o te Ika.

Moe-rā - Brooklyn

He kāinga iti tēnei, ā, he ngakinga hoki o Te Āti Awa i ngā pīnakitanga o Marama Crescent, kei te taha o Owhiro Road, tata atu ki Central Park.

I kī a Mere Ngamai ko Moe-i-te rā te ingoa tika, ā, ko tōna tikanga kia “moe i te rā”.

E ai ki a Cowan (1959):

Ko Moe-rā ('Sleeping in the Sun') tētehi o ngā ingoa wāhi ā-rohe ātaahua rawa atu. He ingoa nō te kāinga iti o Ngāti Awa i tū i runga i te puke e takoto ana a Maarama Crescent ī nāianei, e aro ana ki te riu (ko Aro Street ī nāianei) mā reira i rere ai te manga iti o Te Aro ki te moana. Ka tapaina taua kāinga hei mōhiohio i tōna wāhi – ‘I mauhia ngā rā tuatahi o te ata, ka aho ki te kāinga iti i te wā e moe ana ngā tāngata. Nāwai rā, ka whakatauhia te ingoa ki taua pae maunga katoa mai i Maarama Crescent atu ki Polhill Gully. Ko tētehi waiata aroha mō Moe-rā, mō tētehi wahine rangatahi i mate, he mea takitaki e Rangi Te Puni:
E pā rā te ua, e pā ki Moe-rā Ngā roimata Te Wehi-riri ka mau nā wā
Ka heke te ua, ka heke ki Moe-rā etia anō ka rere aku roimata mō taku ipo a Wehi-riri
Ko Cowan, James. James Cowan me ōna ingoa wāhi o Wellington, i te tuatahi, 'Old Wellington Days' na Pat Lawlor. Whitcombe & Tombs, 1959.

I te tau 1845 i te wā e rūri ana ngā ngakinga Māori kia unuhia ki te hokonga a te Kamupene o Niu Tīreni, i tohua e te Kairūri Kāwanatanga a T.H. Fitzgerald, te hanga a ngā 'ngakinga Māori' me ngā 'whare' ki Epuni, ki Ohiro, me Willis Street – āpiti atu pea ki Moe i te rā. Ka taea pea te whakatau i te wāhi tika o ngā ngakinga mai i ēnei rauemi tawhito.

References

Tapu Te Ranga - Island Bay

Ko tēnei motu te wāhi i tū tētehi pā iti hei whakaruruhau mō Ngāti Ira i muri i te whakaekenga a Te Āti Awa ki Te Whanganui-a-Tara. (Māori history and traditions of the Taranaki coast by S. Percy Smith, 51, p. 410)

Koinei te wāhi i whakamarua a Tamairangi, te hoa wahine o te rangatira o Ngāti Ira, a Whanake, me āna tamariki i roto i te pā kōhatu i muri i te parekura i Turakirae.

I te whakaeke a Ngāti Mutunga i taua motu, ka whakarere te whānau mā runga waka ki Mana, kei raro i te manaakitanga o Te Rangihaeata.

He mea mino pea te ingoa i te rohe o Te Matau-a-Māui (nō Ngāti Mamoe pea). I tuhituhia e Elsdon Best he ingoa tawhito tēnei hei whakamaumahara i te whare tapu o Wharekura ki Hono-i-wairua, i Hawaiki.

References

Waitohi - Johnsonville

I rere haere te manga o Waitohi mā te paranga o Johnson i te rīpekatanga o Trafalgar Street me Moorefield Road, i reira ka whakatūria e Frank Johnson tōna kurawai mō tōna mira.

I tana rere iho i te kōawaawa, ka huihui te manga me tētehi hikuawa mai i Khandallah, ā, ka rere tonu ki te pūaha o te manga o Ngā Ūranga, ā ka whakaritea tētehi tauranga waka ki reira.

I āna tuhinga hītori, ka tuhituhia e S Percy Smith [...], ko te tikanga o Ngauranga he tauranga waka i te pūaha o te manga o Waitohi, kaua ko te riu kei muri o te pā.

Kāore i whakamanahia te ingoa o Waitohi e ngā tauiwi. I te raruraru o ngā kairūri me ngā āpiha o te kamupene ki te reo Māori me tō rātou mōhio kore ki te aroha nui o te Māori ki tōna whenua, ka raru rātou ki te mau i te ingoa, ki te āhukahuka rānei i tōna mana.

References

Te Mahanga - Karori

Ko te manga o Te Māhanga te peka matua o te manga o Kaiwharawhara, ka puea ake ki Karori, ā, ka hipa atu tāna rere i Wilton Bush ka tūtaki ki te peka o Korimako i te tihi o te riu o Kaiwharawhara, ā, e kotahi me te hauwhā māero te tawhiti mai i te pūaha.

E waitohu ana a Te Māhanga i ngā manga māhanga i tūtaki ki te tihi o Kaiwharawhara, ā, ka rere ki te moana.

Tari-kākā - Khandallah

Te āhua nei ko te tihi o Tari-kākā te ingoa tika o te tihi matua kei muri i a Khandallah. Ko Kaukau tētehi atu ingoa ōna, ā, ka tapaina hoki ko Kākā Hill. – e waitohu ana i tētehi wāhi tāhere kākā.

Te Awa-a-Taia - Kilbirnie

Koinei te pūahatanga tuarua ki Wellington Harbour, kei te kūititanga o Kilbirnie. I te rū nui o Hao-whenua ka katia te kūititanga i te wā o Te Ao-haere tahi, he mokopuna nā Tara. E ai ki a Best, e 18 ngā whakatupuranga i mua i te tau 1900 i rū ai taua wāhi – i te takiwā o 1460 A.D.

Ko te tikanga o te ingoa, ko ‘te roma o Taia’.

Reference

Motu-kairangi - Miramar

I te wā o Tara, he motu tonu a Motu-kairangi, ā, koia te motu nui rawa ki ō ngā motu e toru, e whā hoki kei roto i Te Whanganui-a-Tara.

Ka whakamāramatia e Whatonga ki tana tama a Tara koinei te wāhi papai rawa hei hanga kāinga, ā, ka hangaia he pā, ka nuku ngā tāngata mai i Matiu ki Motu-kairangi.

Ka whakamārama a Elsdon Best i te ingoa ko "sky-gazing island", nātemea kāore he wāhi papatahi, papatairite rānei, e taea ai te haere mā raro. Ki te titiro atu ngā tāngata mai i te pā i te pō, ko ngā whetū me te marama anahe ka kitea, ā, i te rā, ka kitea noa ko te rā me ngā kapua ka rere i te rangi, me te moana i ngā taha. Ko te ingoa o te pā ko Whetu-kairangi.

Ki tētehi atu whakamārama e kīia ana ka whakaingoatia a Motu-kairangi e Hine-kiri, te tamāhine a Tara.

I kī a Tara ki a Umu-roimata: "Ko wai te ingoa o tō tātou motu e noho nei tātou?" I kī a Te Umu-roimata: "He hanga noa te ingoa a Te Whetu-kai-rangi;" "Auē," te kī a Tara, "he ingoa kua whakatauhia kētia ki te pā." Nā reira, ka karanga a Hine-kiri: "Kāti, ko Motu-kairangi te ingoa mōna."

Ko te whakaaro nui, he motu tapu tēnei — he wāhi pai rawa hoki hei nohoanga mō ngā tangata puta noa i te whanga i taua wā.

References

Ngā Puna Waiora - Newtown

Ko Ngā Puna Waiora te rohe kei waenga o Adelaide Road me Riddiford Street, e hāngai ana ki ngā awa maha e rere tonu ana i ngā puke o Newtown, mai i te tuahiwi o ‘Te Ranga a Hiwi’ e haere whakateraki/whakatetonga tonu ana i Matairangi (Mt Victoria). I wheku ngā wai ki roto i ngā puke, ā, ka pupū ake ki te mata o te whenua i te pito o te Hōhipera Tamariki hou kei Riddiford Street.

Korimako - Ngaio (Cummings Park Library)

Ko Korimako te manga i whakaingoatia i te matuku, ā, ka heke mai i Ngaio ki ngā manga matua o Kaiwharawhara, ā, ka kake i ngā pīnaki o Kaukau (Tari-kākā) ki te tonga. Ka hipa atu tōna rere i Ngaio, ā, ka tūtaki ki te peka o Te Māhanga mai i Kaiwharawhara i te tihi o te awaawa, ā, e kotahi me te hauwhā māero mai i te pūaha.

Te Takapū o Patukawenga - Tawa

He ngakinga a Te Takapū o Patukawenga i te riu o te manga o Porirua (ko Kenepuru te ingoa ake), kei te takiwā o Takapū Road i tēnei wā.

I kokorahotia te whenua e Te Patukawenga, te rangatira o Ngāti Mutunga i heke mai i Taranaki ki te rohe o Waikanae, i te taha hoki o Te Āti Awa me Ngāti Tama i te heke o Niho Puta, ā, ka matua atu ki Pipitea.

I tēnei wāhi i runga i te riu o Porirua, ka kī a Te Patukawenga, 'Ko taku takapū tēnei' — ko tēnei te wahi e whai kai ana au, arā, he wāhi e huhua ana i te kai.

References

Te Awe - Brandon Street

E waitohu ana a Te Awe i ngā awe, i ngā puhi rānei hei tohu whakahirahira mō ngā tāngata o Taranaki/Te Āti Awa.

He mea oha te ingoa ki te wāhi e te Mana Whenua.

Ōtari - Wadestown

"Te wāhi o ngā tāhere manu."

E ai ki a Elsdon Best, ko Ōtari te ingoa o te tihi ki te tuahiwi o Tinakori — arā anō ētehi atu ingoa mōna, arā, ko Mt Wakefield, ko Upper Etako trig station, ko Wireless Station hill rānei.

I nāianei, ko Ōtari te ingoa e mau ana ki tētehi teihana rūri e rua māero te tawhiti ki tuawhenua ki te tuahiwi mai i Tari-kākā atu ki Makara Hill, ā, i tapaina taua tuahiwi ko Te Whārangi i mua.

References